Bern-0-letters

Op een morgen, bijna dertig jaar, geleden bracht ik de kinderen met de auto naar school. Toen ik voorbij de elektriciteitswinkel Big Ben reed, moet ik ‘bij manier van spreken’ gezegd hebben. Het overkomt me wel meer dat ik mijn eigen woorden op die manier nuanceer. Mijn jongste, die hooguit drie was en de finesse van de taal nog aan ’t leren was, plakte die manier van spreken als ‘meneer” van spreken in zijn figuurlijk woordenboek. Volgens hem woonde deze ‘meneer’ boven de winkel van Big Ben, want ik wees op het moment van de uitspraak met mijn hand in die richting. Die “meneer” moest wel een tovenaar zijn, want die wist gewoon alles van ons en kende onze gesprekken nog voor wij ze voerden; want hoe kon het anders dat papa al wist wat “meneer van spreken” over een en ander dacht?

Op een vergelijkbare manier heeft Fons een eigen invulling gegeven aan “vanmorgen”.
Voor hem is vanmorgen niet het begin van deze dag maar een verwijzing naar een recent verleden. Laatst.
“Vanmorgen zijn wij naar het park geweest”, zegt hij, terwijl hij nog in pyjama aan het ontbijt zit. Hij wil dan vertellen dat ze daar recent zijn geweest.
De eerste keer heb je ‘t niet door. Fons bedenkt verhalen even natuurlijk als hij ademt en vertelt ze in een heldere taal en mooie zinnen. Maar met ‘vanmorgen’ zet hij iedereen op het verkeerde been. Moet je hem corrigeren? Uiteraard niet. Je kunt niet tot een spraakwaterval komen als er telkens dammen worden opgeworpen.
Hij is toch ook van pinazji naar spinazie gekomen en tatejage zal binnenkort ook wel tatoeage heten. Net zoals hij het moeilijke bibliotheek nu nog als biloteleek uitspreekt of  jager zegt voor jarig en wanneer hij gaat kleuren wil hij dat ik eerst een afdeling (afbeelding) op de iPad zoek.
Soms is er enig heen en weer gepraat nodig alvorens je mee bent met de betekenis die hij aan het woord geeft. Zo vertelde hij dat de ‘werkemannen’ hun tuin helemaal als de onze gingen maken (zelfs met plas op het slecht aangelegde terras) en met een matras. Ik dacht dat hij het over ligstoelen had, maar door hem te laten praten bleek het om het terras te gaan.
Het is zo schattig hoe hij vol vuur zijn verhaal brengt en ochottekes hier en daar ongewone betekenissen aan woorden geeft. Ik denk dat ik ze hier allemaal heb opgenoemd. Voor de geschiedenis, voor hem later. Laat hem dus maar elk verhaal met ‘vanmorche’, zoals hij het uitspreekt, beginnen. Hij zal er wel achter komen dat er meerdere tijdsaanduidingen zijn. 

Het gaat al zo snel. Iedere week zijn er nieuwe dingen die ik zou moeten noteren alvorens ik ze vergeet. En dan komt Gloria er steeds nadrukkelijker bij. Niet zozeer dichterbij, want Gloria houdt graag afstand. Minstens een gestrekte arm in afweer terwijl ze neen zegt.
Ze kan al hele kinderliedjes zingen, toch blijft “neen” haar meest gebruikte woord.
Noem haar “zoeteke” of “poppemie” en ze reageert onmiddellijk met: “neen, Gloria”. Poëzie beperkt zich voorlopig tot “boempatat”, haar eerste krachtterm die ze om de haverklap gebruikt, zoals dat met krachttermen gaat.
“Omà” ligt op het puntje van haar tong, want die springt onmiddellijk voor haar in ’t gelid. ’Opààà’ laat ze veel langer klinken.
Fons spreekt van het “opa-huis”. Elke keer opnieuw ben ik bijna ontroerd wanneer hij met fijn stemmetje zachtjes “dag, opa-huis” zegt wanneer we met de auto ’s avonds terug naar zijn thuis rijden. Tot Gloria dat in “oma-huis” veranderde. Niet omdat ze het slecht begrepen of onthouden had. Het is Gloria haar keuze: vrouwen aan de macht. Ik denk zelfs dat Fons geen ‘opa-huis’ meer durft zeggen sinds Gloria hem een paar keer heeft verbeterd: “neen Fons, oma-huis”.
Heerlijk toch hoe die kleine hoofdjes zo uiteenlopend denken en doen. Fons was er eerst en zal altijd wel eerste blijven, maar afgezien daarvan ben ik evenveel met haar bezig. Vertel verhaaltjes, zing, lees voor en breng hen vooral aan ’t lachen. Mijn geluk is hen gelukkig zien. Desnoods vertel ik tien keer na elkaar hetzelfde verhaal, met dezelfde sleutelwoorden en mimiek. Zolang ze “nog ‘s” zeggen. Fons kan blijven lachen,
voor hem is het een toneeltje, iets dat we samen creëren, maar Gloria zal plots een streng gezicht trekken en “neen, opa” zeggen, doe niet onnozel denk ik dat ze er ooit zal bij aanvullen.

Fons moet geeneens moeite doen om haar aan ’t lachen te brengen. Al lacht ze zoals bakvisjes doen, overdreven in verhouding met de grap. En alles wat hij doet, doet zij na. Ook “in overdrive”. Niemand haalt haar beter uit haar frons dan Fons. ‘Frons’, omdat Gloria haar wenkbrauwen zo diep kan fronsen en zij zich aan alles en nog wat lijkt te ergeren. Een kruidje-roer-me-niet, tenzij het Fons is die roert.
Fons fantaseert en regisseert en Gloria laat zich meedrijven. Tot ze haar anker uit gooit
en tegen de stroom in gaat. Hun samenspel verloopt uiteraard niet zonder slag of stoot. Onze ‘flinke meid’ deelt graag een plaagstoot uit. Heeft ze losse handjes en tandjes?
De bieterkes staan in ieder geval stevig vast en ze kan er mooi haar stempel mee drukken. Gelukkig alleen als ze echt boos is. Ook met haar nageltjes laat ze wel eens een afdruk na. Als experiment. Om te zien hoe Fons reageert. Trekt hij gewoon zijn arm weg dan gaat zij er soms met ‘verbeten’ blik achteraan. Wanneer je het opmerkt blijft ze als bevroren staan, het hoofdje afgewend en de oogjes half toe. ‘Bemoei je niet, dat is iets tussen ons, I call the shots’, denk ik dat zij dan denkt. Het is het peper en zout bij het opgroeien. De ene doet zus, de andere doet zo.

We hebben een zetel met een uitstekende vering. Ze mogen er naar hartenlust in springen, hij is van sterk leder en gaat niet kapot. Fons vraagt me iets ritmisch te zingen en dan springt hij zich buiten adem in zijn aanstekelijke en vrolijke regendans. Hij danst voor zichzelf. Zijn plezier gaat naar de beweging en de beleving. Gloria springt mee maar heeft een doel. Met haar handjes op de rugleuning springt ze tot ze hoog genoeg is voor een zijsprongetje: met de voeten vooruit op de hand, voorarm of buik van wie in de zetel zit. Dan pas schatert ze het uit.
Fons fantaseert dat de zetel een boot is en daarrond water met krokodillen. Het is verbeelding, vooral verbaal. Gloria heeft lak aan dat soort toneel. Zij wil actie. Als ze niet van de ene naar de andere kant loopt, zoekt ze wel een wapen en stormt voor de afwisseling op je af. Gisteren viel ze me aan met een bezemsteel. Als een gewichtheffer steekt ze die boven haar hoofd om hem dan met alle kracht tegen jouw armen en benen te rammen. Je moet lachen met hoe ze in extase haar ogen openspert en al haar energie samenbalt voor die nakende aanslag. Maar na enkele stokslagen vergaat je het lachen want het doet echt pijn. Elke ‘auw’, is voor haar een aansporing om een tandje bij te steken.
Het gekke is dat die kleine geweldenaar de grootste bangerik is.
Ze kijkt graag naar de beelden bij de liedjes van Kapitein Winokkio, maar bij Roodkapje vlucht ze weg. “Bang van boze wolf!” Om het kwaad te bezweren zingt ze dan een hele voormiddag: “ben niet bang van de boze wolf, ben niet bang, ben niet bang…” Een visje met dikke lippen in een onschuldige Goofy tekenfilm: “Bang van!” Zelfs van de sprekende Sprookjesboom van de Efteling loopt ze weg. Fons roept haar dan galant terug wanneer het fragment voorbij is.

Natuurlijk komt er veel op hen af. Verwerk maar eens die dagelijkse stroom van pulp op tv voor kinderen. Die inspiratieloze drukte heen en weer zonder verhaal in waanzinnige kleuren met onherkenbare galactische toestanden over flitsende robotten en laserpistolen en boeken met draken en nog lelijkere monsters. (Probeer er maar ’s alleen naar te luisteren, zonder naar het scherm te kijken…) Een goed verhaal, lieve figuurtjes, mooie prentjes, een rustig tempo, het mag niet meer zijn. Wat moet dat stormen in die hoofdjes, ’s nachts als het donker is. En je mag nog duizend keer zeggen dat draken en spoken niet bestaan.
Toen wij klein waren was het veel makkelijker. Er was nog geen tv en we gingen voor het slapengaan wel eens wandelen. En wie was er nu bang voor nonkel Bob? (Van zijn zoon was toen nog geen sprake.) We lazen Puk en Muk, die woonden op drie straten van Luilekkerland bij Klaas Vaak en verzamelden slaapzand voor ons, kindjes.
‘Liever lief’ en de bloemetjeskinderen moesten nog komen. Daar staat tegenover dat wij op zo jonge leeftijd bijlange niet zoveel kenden of assertief waren. Dat laatste mocht trouwens niet van thuis.

Geheel in haar eigen stijl, beknopt en zonder omkijken verbaast de kleine Gloria ook verbaal. Zo bekeken we laatst samen foto’s van het kerstfeest. “Hoe heet die soep weer”, zegt Fons en hij ondersteunt zijn hoofd om beter te kunnen denken. Gloria die aan haar tafeltje zit te kleuren, zegt zonder opkijken: “ venkel”. Fons is het wenen nabij : “Gloria, jij hebt het verklapt… ik was nog aan het nadenken…”

Het is een voorrecht van hen in deze fase te mogen meemaken. Fons is nu tweemaal zo oud als Gloria. Ook dat komt nooit meer terug. Vanaf volgend jaar en alle jaren later blijft het verschil in jaren gewoon twee. Zou ook het verschil in karakter vastliggen?
Dat zien we later wel, nu zijn het om ter grootste hartendiefjes. Waren ze om op te eten, wat ze bij ‘manier van spreken’ helemaal zijn, zou ik zeggen: “Pak ze maar allebei in.” Zij pakken iedereen in die hen leert kennen.

Er was een tv-programma ‘taxi’ waarin de chauffeur gesprekken voert met zijn klanten. Simpele televisie, maar soms best interessant. Zeker om de tegenstellingen tussen mensen te zien in eenzelfde omstandigheid. De ene omarmt het leven zodanig dat hij ook bijna de chauffeur om de hals valt, de andere is zo stil dat je omkijkt om te vergewissen of hij stiekem al niet is uitgestapt.
Ik denk wel eens aan die ‘pratende’ taxichauffeur wanneer ik op woensdag Fons van school ga halen of Gloria op donderdag naar ons meeneem. Bij Gloria kijk ik inderdaad nu en dan achterom, maar zij zit altijd stil naar buiten te kijken. “Driving miss Gloria”.
Soms, wanneer ik een praatje met haar wil maken reageert ze met “neen, opa, niets zeggen”. Maar wanneer we de steenfabriek De SaeGher passeren zegt zij onveranderlijk: ‘Gloria letter”. “Maar ook die van mama”, zeg ik dan. “Ja, ook!” Einde van de conversatie.

Maar ook dat zal wel veranderen. Vorige week heeft ze onze taal trouwens verrijkt met het originele “stokveger”. Wij noemen het ruitenwisser, maar dat kan verward worden met de ruitenwissers van de auto zelf. Stokveger veegt die twijfel weg. Zeker wanneer zij het met aandrang aanwijst. Wanneer ik haar de stokveger aanreik, zegt ze niks meer en kijkt verder naar buiten. Zij heeft de chauffeur getest.
Krijg ik een ‘orzijntje‘ vraagt ze ook wel eens en dan heb ik spijt dat ik geen rozijntjes bij heb. Orzijntje vind ik trouwens een mooier woord.

Natuurlijk heeft zij nog niet zoveel verhalen als Fons. Wanneer ik hem van school haal heeft hij nog voor hij in de auto zit al enkele verhalen verteld en kapper Theo vriendelijk dag gezegd, want Theo heeft altijd een snoepje klaar.
Je weet meteen waarover zij het in het klasje gehad hebben: “opa, zal ik ’s zeggen vanwaar hoofdpijn komt…?” of “weet jij wat ribben zijn?”

Een Nieuwjaarsbrief voordragen is met de familie erbij vervelend, maar met hem alleen in de auto krijg ik een schitterende versie te horen de dag dat ze hem in de klas hadden ingeoefend.
Soms zingen we heel de weg vol en laatst hebben we van Berchem tot Deurne Bert en Ernie-dialoogjes gehouden. Ik heb al zovele verhaaltjes verteld met Sesamstraat-stemmetjes, hij heeft er dus wel oren naar, maar ik vond het toch verbluffend hoe hij in zijn rol bleef en nooit om een repliek verlegen zat.

Ikzelf ben nergens als ik de weg moet uitleggen, maar Fons, als hij het over iemand van de klas heeft, begint steevast uit te leggen waar die woont. Laatst was hij weer aan een verbaal stratenplan bezig toen hij plots zijn uitleg eindigde met “…en blablabla”. “Blablabla, waar is dàt?”, vraag ik. “Oh, dat zeg ik als ik het niet meer weet.”
“Weet je wat de hemel is? vraagt hij wanneer hij een diepgaander gesprek wil voeren, “dat zijn sterretjes in de lucht. En al die sterretjes zijn oma’s en opa’s die gestorven zijn. Soms zijn er ook al mama’s en papa’s bij en zelfs kindjes.”
Misschien was er die dag een oma of opa van een klasgenootje gestorven.
Over mij ging het nog niet. Ook al vroeg hij na mijn hartoperatie, toen mama hem verteld had dat opa het nog een tijdje rustig aan moest doen: “opa, hoe lang ben jij nog verstorven?”
Het hield hem bezig, dat merkte je, dat voelde je ook. Zonder angst kwam hij op bezoek in het ziekenhuis. Je zag hem kijken, mij bestuderen en nadenken ‘hoe kan ik mijn opa laten weten dat hij de liefste opa van de wereld is?’
Een kind van drie dat uw lakens mooi trekt vooraleer hij doorgaat is al uitzonderlijk zorgzaam, maar dat was voor hem niet genoeg. Hoe kon hij zijn gevoel op onvergetelijke wijze formuleren? Terwijl hij mijn hand vasthield en me liefdevol aankeek zei hij: “Opa, ik ga kapster Veerle vragen van mijn haar zo te knippen als dat van jou, want ik wil helemaal zoals jij zijn…” Nooit kreeg ‘kaal’ een mooier verhaal.
Mijn kleinkinderen zijn mijn grootste vrienden.

Hugopa

Brieven aan Fons 5

Het is 7u10 op de zaterdag voor Kerstmis. Buiten is het nog stikdonker.
Binnen zijn de lichtjes van de kerstboom al aangestoken en ook de lichtbolletjes in het windglas naast de tafel waar ik zit met een kop koffie achter een bord met tweemaal
‘sunny side up’, om het slechte weer te compenseren.
De telefoon rinkelt. Het is vroeg voor kletspraatjes. Op het schermpje lees ik ‘Sarah’,
mijn dochter, mama van Fons en Gloria.
“Goeiemorgen Sarah”, zeg ik wanneer ik de verbinding aanneem. Geen antwoord.
Gedurende enkele seconden. En dan stil : ”het is Fons…” Gewoonlijk opent Sarah
met “het is Sarah…”, hoewel zij weet dat ik dat weet van op het schermpje,
maar nu hoor ik een gebroken stem of een nog niet wakkere stem, die zegt “het is Fons…”
Mijn hart ontploft, mijn bloed tsunamiet zich stampend naar mijn hersenen, de tranen spatten uit mijn ogen, ik geef de hoorn aan mijn vrouw. Er is iets met Fons…
Ik sluit mijn ogen en probeer een infarct te vermijden. Fons is mij het dierbaarst in het leven. Als er iets met hem is, moet ik dat aanvaarden, maar mijn lichaam gaat altijd wilder te keer dan mijn geest. Donderdag was hij nog een hele dag hier. Liever, aanhankelijker dan ooit, maar dat vind ik altijd.
Ik zie mijn vrouw lachen, ze brengt de hoorn aan mijn oor, ik hoor mij dochter zeggen “sorry, sorry, Fons was wakker en wou telefoneren.”
Naar wie wil je bellen had ze gevraagd. “Naar opa” had de lieverd geantwoord.
Achteraf kan ik er gelukkig om zijn, maar dan wel nadat ik enkele fracties van een seconde zo ongelukkig was als een mens maar ongelukkig kan zijn. Mijn dochter is een knappe actrice, maar om 7u slaapt ze nog te veel om het impact van haar dramatisch gekreun
aan de telefoon in te kunnen schatten.

Fons is voor mij, ook al ben ik niet zo gezaghebbend ter zake als Time magazine, voor het tweede jaar op rij “man van het jaar”. Zonder dat hij daarvoor het hoogste ambt ter wereld moet bekleden zoals Obama. Zijn prestatie is des te groter omdat hij bij de bekendmaking nog maar twee jaar en één week oud is.

Na Nieuwjaar komt zusje Gloria er bij op donderdag, maar we hebben al gezien dat het goed zit tussen die twee. Als Fons van de crèche thuis komt is Gloria aan het einde van haar middagdutje. Hij klimt dan op het ouderlijke bed en vandaar buigt hij zich over Gloria in haar bedje dat er achter staat, om haar in zijn armen te nemen voor een zoentje. Vervolgens kijkt hij stralend als een Antwerpse “A” in het rond, strekt zijn armen uit alsof hij net wereldkampioen is geworden en laat zich zonder omkijken achterover ploffen op het ouderlijke bed.
In denk dat hij zich op dat moment echt de kleine volwassene voelt die van zijn werk thuiskomt. Imitation of life, zoals R.E.M. zingt, hoewel we daar niet zeker van kunnen zijn, omdat we er niet bij zijn wanneer zijn papa thuiskomt.

Hoe dan ook, naast dat beweeglijke bolletje wol lijkt hij – hoe klein hij in feite nog is – al zo groot, ons blond engeltje uit de schilderijen van Rubens.
Zijn houding van beschermende broer is mooi, maar het mag natuurlijk niet te gek worden met kleine zus.
Gloria kan bijna evenveel decibels veroorzaken als Maria Sharapova en daar heeft Fons al een grens getrokken. Als het kan wil hij graag als eerste sussen en Gloria haar tutje geven of het muziekpopje aan haar bedje op gang trekken, maar als dat geen verschil maakt zie je de stress toenemen en stapt hij hoofdschuddend weg terwijl hij de volwassene in de buurt sommeert van in te grijpen. Hij wordt er niet lastig bij, hij probeert zich af te sluiten door zich op iets totaal anders te concentreren.
Wanneer mama overneemt en het niet snel lukt kijkt hij nog wel ‘s opzij, maar bemoeien doet hij niet meer. Tenzij oma zich ook over Gloria ontfermt. Een papje geven mag, een propere doek omdoen ook, maar het armwiegen mag niet te lang duren of hij gaat voor oma staan en zegt: “Gloria bedje leggen”.

Ik mag naar Gloria lachen en foto’s van haar nemen, maar haar in mijn armen nemen
mag ik voorlopig niet, want dan krijg ik een streng “opa!” van hem, terwijl hij voor mij komt staan en zijn arm uitstrekt voor een “no passaràn”.
Ik ben zijn speelkameraad en moet een perimeterverbod van minstens één meter in acht nemen. Voor hem moet ik vertellen, voorlezen, zingen, silly walks met hem doen, onder tafels kruipen, zelfs onder de salontafel, koken, kleuren, poetsen, op avontuur trekken door het huis, met de bal spelen, hoewel dat laatste misschien maar liever niet meer.

Enkele weken geleden, zit mijn dochter met mijn vrouw aan tafel koffie te drinken.
Ik zit op de grond de bal heen en weer te rollen naar Fons. De bal is zo groot als een normale voetbal, maar volledig van mousse en dus min of meer ongevaarlijk in huis.
Ik weet van mezelf dat ik zo groot ben als Messi (1m69) en dat ik aardig een balletje
kan plaatsen.
Ik vond het moment gekomen om dat aan Fons te demonstreren en zeg “kijk Fons,
opa plaatst de bal tussen de taterende mama en oma…” en trap de bal met een lage boog diagonaal van de ene naar de andere kant van de kamer, over de gedekte tafel heen, inderdaad tussen mijn vrouw en dochter door in het gat dat aan de bovenkant tevens gelimiteerd wordt door laaghangende lampen.
Heel even reageert Fons bewonderend om dat sterk staaltje traptechniek, tot hij de dramatisch aangedikte stem van mijn vrouw hoort : “Opa, ben je nu gek geworden…”
Fons kijkt met grote ogen naar mijn vrouw en dan naar mij.
“Vooruit, in de hoek”, zegt ze. Blijkbaar kent hij het begrip van thuis of van de crèche, want zijn gezicht trekt meteen in de juiste plooi. Ik heb moeite om mijn lach in te houden, maar ga beteuterd in de hoek staan. “Dat mag niet, hé Fons, met een bal door de kamer trappen”, zegt mijn vrouw.
Zijn vingertje maakt nog schattig de beweging van “mag niet”, maar de twijfel is groot. Wanneer mijn vrouw enkele tellen later nog ’s zegt “opa, in de hoek…” is zijn oordeel definitief gekanteld. Ja, het is dwaas wat opa gedaan heeft, maar opa doet ook veel leuke dingen. Als opa in de hoek moet dan… ga ik mee in de hoek staan…. en terwijl hij zijn lieve oma blijft aanstaren, komt hij naast mij in de hoek staan. Welk kind zou dat doen?

Ik heb ooit als klein manneke tegen mijn vader gezegd toen mijn moeder, daartoe aangezet door mijn tante, uitvloog tegen mijn vader en mijn vader niet wist hoe hij zich een houding moest geven tegen de boze vrouwen: “kom, we gaan wandelen”. Ik zat in het eerste studiejaar en was bang in het donker, maar ik vond dat mijn vader iemand nodig had die voor hem opkwam, zeker tegen mijn tante die nooit een man had gehad en zich daarom niet in relaties moest moeien.
Mijn voetbalovertreding nu was veel onschuldiger, niet eens echt een kwajongensstreek, want als ik iets van het tafel trap, is het van mijn tafel en dus nooit ‘erg’. Maar de reactie van Fons was groots. En niet louter emotioneel. Dat bewijst hij twee weken later.

We zitten weer op de grond te spelen, ditmaal met autootjes. Tot ik weer die bal vastpak
en liggend op de speelmat de bal tegen de muur net onder het plafond stuiter. Ik heb geen drie keer de bal kunnen opgooien en opvangen of Fons wijst mij terecht. Het zou kunnen passeren, oma is er immers niet, maar hij weet dat je zoiets niet doet en neemt de rol van de volwassene over.
Wanneer ik lach en met mijn vinger op de mond “sssst” doe, in de betekenis van ‘wat niet weet wat niet deert’, gaat hij rechtop staan en berispt mij streng: “opa” en dan volgt iets als “mag niet oma”.
Zo schattig. Maar in de wereld van Fons is dit grote ernst en om mij een lesje te leren… gaat hij in mijn plaats in de hoek staan. Hoe rechtschapen en knap kun je zijn. Het goede voorbeeld kent geen leeftijd of positie. Ghandi, Martin Luther King deden het hem misschien wel voor maar waren twintig keer ouder dan Fons.
Ik spring op hem toe, neem hem in m’n armen en met tranen in de ogen beloof ik hem dat ik het niet meer zal doen, dat het maar om te lachen was. Hoewel ik van mezelf weet dat ik altijd een speelvogel zal blijven.

Twee dagen later is Fons weer bij ons. Mijn vrouw is thuis, het is weekend, we zitten aan het ontbijt. Er hangen stickers uit het plakboek van Nijntje op het schuifraam in de keuken. Regelmatig verandert Fons de selectie en de plaats. Het is prachtig didactisch materiaal. Je leert het verschil tussen een groot en een klein huis, dat paddenstoelen rood zijn met witte stippen, dat de groene kikker kwaakt, dat de koe boe loeit, dat een sneeuwman bij een iglo hoort, enzovoort.
Net zoals de meeste vrouwen wil mijn vrouw de leiding nemen en de personen rondom haar haar laten volgen. Dus kan ze het niet laten en zegt: “Fonske, wat is dit…?”
“Groot huis”, zegt Fons. En dit? “Klein huis”.
“Opa, wat is dit”, terwijl ze naar de groene kikker wijst. Ik zeg, balorig tegendraads : ”boom”. Die is op het prentje ook “groen”.
Sapristi! Wat is er nu weer mis met opa?
In een film zouden ze bij de manier waarop hij zijn hoofd naar mij draait een geluidje genre “wiiiieett” plakken. Mijn vrouw vraagt het vervolgens aan Fons.
“Kikker” antwoordt hij met een blik naar mij van dit zou je toch moeten weten…
Dan wijst mijn vrouw een sneeuwman aan. “Opa!”
Ik kijk naar Fons met vragende blik: ‘help mij!’ Hij is nog niet schoolplichtig en kent nog niks van spieken en opsteken, evenmin van Alzheimer. Hij kijkt mij in verwarring aan: “komaan opa, zeg het, doe weer niet zo stom…”. Om hem te testen zeg ik “iglo”.
Hij bonkt zijn hoofd op tafel en roept dan zonder opkijken naar oma: “sneeuwman”.
Wat doe ik dat lief kind toch aan. En hij is al zo met mij begaan. Als ik een hoestbui heb, gaat hij naar mijn vrouw en zegt bezorgd : “opa oetse”.

Ik denk dat wij een team zijn, dat ik hem minstens een goed gevoel geef en hij dat gevoel graag bestendigt.
Telkens weer moet ik hem van Bert en Ernie vertellen. Ik zou het niet moeten proberen van dat met mijn eigen stem te doen. Het moeten de juiste stemmetjes zijn, ook die van Grover, van Kermit, the great Gonzo en alle andere figuurtjes. Zelfs als ik een naamloos beertje in mijn handen neem, zoals er hier in huis vele staan, moet ik die ook een stem geven. Dat hoort zo voor hem. Dat hoort bij het huis, zou ik bijna zeggen. Het huis “opa”. Dat zegt hij wanneer we hem naar zijn mama en papa brengen : “dag huis opa”.
Misschien is het voor hem een beetje Fantasialand. Ik wil het gerust nederiger ‘Zonneland’ noemen, zolang ik maar niet op een zonnekoning lijk.

Op donderdag is het vrolijkheid troef. Wie mij kent weet dat ik altijd en overal aan het zingen ben, wellicht omdat mijn moeder ooit zei “alleen de boze mensen zingen niet”, maar nu krijgt dat zingen voor Fons een extra dimensie. Want als ik zing moet er geen radio spelen, dan wil hij dansen. Zijn poepje steekt dan een beetje achteruit, terwijl hij door zijn benen zakt. Zeker als ik deuntjes uit dvd’s zing die hij kent en weet hoe de dansjes gaan. Ik moet maar de mars van de pinguïns uit Mary Poppins aanzetten of hij houdt zijn armen tegen zijn lijf en danst de pinguïns na, “raterateratata, raterateratata… Steppin’ time van de schoorsteenvegers is nog een favoriet, ik moet wel meedoen en dan danst hij desnoods tien keer na elkaar. Thuis vertelt hij zijn ouders over ‘steppin’ time’ op het ‘tak’ en danst op het bed.

Het ongelooflijke is dat hij ook begint mee te zingen, zeker als ik à la Pavarotti uithaal,
met breed armgebaar. Fons imiteert mij dan met zijn tweejaren-stemmetje. De vocalen, maar ook en vooral de armgebaren. Op YouTube zou het scoren. Ik weet dat hij dat fantastisch vindt, want na weinig tellen loopt hij naar mij toe om me al lachend in mijn been te bijten. Van zottigheid.

In die doorlopende circusvoorstelling leert hij praten, zingen en dansen. Ik vind dat hij op een ongelooflijke manier leert en luistert. Ik zei het daarjuist al: ik heb de tijd om hem die voluit te geven.
Hij kiest wat er te gebeuren staat, ik volg en vertel. Als hij de scharnieren van het raam wil onderzoeken of de onderkant van de tafel, krijgt dat voorrang. Het moet niet alleen voetbal en meccano zijn, uit alles kun je leren. Ik ben gelukkig bij de gedachte dat ik hem bovenal leer blij te zijn.

Wanneer hij zijn patatjes eet wil hij graag met zijn vork in de tafel prikken. Als ik hem dan zeg dat dit putjes in de tafel maakt en dat op het bord tikken veel luider klinkt, probeert hij het uit en lacht. “Mag niet”, zegt hij dan zelf, “so, mag wel”.
Natuurlijk probeert hij alles uit. Dat moet. Ik vind het ongelooflijk boeiend om volgen. En als hij dan boven in de trappenhal op de vers witgeschilderde muren met zwart potlood zijn impressie achterlaat, kan ik dat artistiek plaatsen als “la griffa de l’artiste”. Misschien zet ik er ooit nog een naamplaatje bij: Fons, december 2012.

De “keschboom” is in deze periode ook een monument van verwondering voor Fons.
Er zijn de lichtjes die hij met een handomdraai aan en uit zet en er zijn de sneeuwmannetjes in de boom, de muziekinstrumentjes, de emmertjes waar hij graag enkele rondjes mee in de kamer loopt. In elke hand één, acht centimeter groot. Twee emmertjes water halen. Maar er zijn vooral de dennennaalden.
Hij schrok de eerste keer dat hij er zich een beetje aan prikte. Maar dan wou hij als het ware de boom plukken. Naaldje voor naaldje. Wanneer er dan een tapijtje op het parket lag ging hij kuisen. Met zijn voetjes als draaiende wieltjes loopt hij dan het huis door naar de keuken. Ik volg hem. Hij trekt het deurtje onder de wasbak open, neemt stoffer en blik en loopt met dezelfde gedrevenheid terug naar de boom vooraan in het huis.
“Kuisen”, zegt hij tegen mij en veegt toch wel behoorlijk nauwgezet de naalden op het blik. “So” zegt hij voldaan en begint terug te lopen, er niet op lettend dat hij het blik verticaal houdt en het naaldentapijt nu een meter verder van de boom ligt.
Ik zeg niks, want het is te mooi om zien hoe hij in de keuken opnieuw voorzichtig het deurtje onder de wasbak opent, de vuilemmer naar buiten trekt het deksel naar achteren schuift om dan het ondertussen lege blik in de open emmer om te keren.
Enkele uren later herhaalt hij de dennennaaldenpoets. Bij de kerstboom veegt hij opnieuw de dennennaalden samen, maar dit keer stapt hij voorzichtig naar de vuilbak, om daar dan, tevreden dat hij de vuilbak gehaald heeft, net iets te vlug het volle blik om te kieperen, waardoor de naalden nu niet meer bij de boom maar netjes in de keuken vòòr de vuilbak liggen.
Mijn andere held Charlie Chaplin zou het net zo doen. De schoonheid van beweging is vaak belangrijker dan het uiteindelijke resultaat.

Hugopa

Brieven aan Fons 4

Alsof dat nodig was, alsof Fons ooit niet op de eerste plaats zou komen. Alsof de aandacht voor Fons tussen twee donderdagen zou kunnen wegvallen.
Fons is geen feuilleton. Fons is een deel van ons. In ons hoofd en in ons hart.
Op donderdag zijn wij in alle staten van euforie alsof Elvis, Merckx, God en klein Pierke tegelijk aanwezig zijn. De dagen naar de volgende donderdag raken we er niet over uitgepraat en hopen stiekem dat de ouders ondertussen ergens naar toe moeten
en wij een extra-aflevering Fons mogen beleven.
Wij zijn fervente Fons-fans, want zoals Fons zijn er geen twee…
Voorlopig toch nog, want over enkele weken wordt onze kleine Fons “grote broer” van een Fonske II. Of van een Fonske-meiske, die waarschijnlijk nog meer dan Fons op mama lijkt.
Ondertussen leren we ex aequo foutloos schrijven. Zij zullen met twee de mooiste, de liefste, de zachtste en de grappigste zijn. Ex aequo zonder wedstrijd wie vandaag de beste is. We gaan onze aandacht en superlatieven niet naar believen maar met liefde evenredig verdelen. Eenvoudig wordt het als er na het mooiste jongetje, het mooiste meisje bijkomt.
Voorlopig heeft Fons twintig maanden voorsprong. In ’t begin merk je dat natuurlijk,
maar misschien lijken ze met zo’n klein verschil mettertijd een tweeling?
Wij, die niet door weeën en bevalling moeten, kijken vooruit: hoe zal het zijn met twee? Druk, dat zeker. Schattig, ongetwijfeld in het kwadraat en spannend ook. Hoe reageert Fons? Ik weet nu al dat hij heel verzorgend zal zijn. En liefdevol.
Op de hoogste verdieping ligt een grote pop van toen mama-Fons klein was. Hij heeft die nog maar pas ontdekt. Hij weet dat het een pop is, omdat ze niet uit zichzelf kan bewegen, toch noemt hij haar baby. Voorzichtig streelt hij haar haar en wangen en dan trekt hij haar naar zich toe en geeft hij haar kusjes. Maar als hij zelf op het verzorgingskussen ligt moet ze weg.

Hij is helemaal klaar voor zijn rol van grote broer en van hulp in het huishouden ‘tout- court’. In Italië hebben we eens een borstel met blik op steel gekocht, waarmee de Italiaanse mama’s de stoep vegen zonder zich te bukken. Daar loopt hij graag mee rond alsof hij in de living en keuken een traject voor nordic walking heeft herkend. Voor in de tuin hebben we een kleine hark voor hem gekocht. Daarmee trekt hij grond vanonder de haag het gazon op. Hij ziet dat de overgang tussen gazon en grond een geultje dreigt te vormen. Ik denk dat hij dat wil rechttrekken. Het gras groeit er toch weer zo door.

Deze zomer begonnen we de donderdag met de planten in de voortuin water te geven vooraleer die in volle zon komen te staan. Ik vul de gieter in de keuken en dan loopt hij voor mij uit, zijn pas redelijk breed en een arm de hoogte in zwaaiend als een tambour major voor zijn sjerpa. Bij de plant gekomen neemt hij de gieter over. Doseren is een zaak voor kenners. Wanneer de planten te hoog staan, zoals de geraniums op de vensterbank, mag ik gieten maar geeft hij met een kort “ja, ja” te kennen wanneer het genoeg is. Die begankenis door de gang herhaalt zich driemaal.
In de loop van de dag lopen we wel meer door de gang, want tegenwoordig moeten we toch altijd even onze silly walks oefenen.
Het begon, denk ik, toen hij het galmen in de gang ontdekte. Sindsdien lopen we meestal luid stampvoetend door de gang.
De ene keer met de knieën zo hoog mogelijk optrekkend, dan in paardengalop, maar dat lukt iets minder. Zijn favoriet kan ik niet imiteren, hij kan met zijn handen en beentjes draaien of hij op wieltjes loopt. Wanneer ik buiten adem raak, loop ik nog altijd luid breed stappend maar nu met de handen op de rug. In ganzenpas loopt hij identiek achter mij, als schaatsers op een rij doen we de “navette” van de gang. Het is een gek spektakel. Op het einde van de gang bekijken we ons in de grote spiegel. Hij lacht van zottigheid, ik lach met hem mee.
Met de handen op de rug imiteren we trouwens onder ons tweetjes de zeven dwergen.
Ik zing dan “he-ho, he-ho, je krijgt het niet cadeau” en hij vertaalt ‘he-ho’ onveranderd in ‘ajuu, ajuu’.
De zinsbouw staat nog niet in de steigers, maar de verzameling losse woordjes is niet meer te tellen. En hij weet het wanneer hij met een nieuw woordje scoort. Vorige week zat hij zijn fruit te eten. Banaan en appel zijn makkelijke woorden, maar appelsien ligt al iets moeilijker.
Plots leek hij het woord zowaar uit te spuwen met een langgerekte “sien” waarbij hij zijn hoofd naar voor gooide en een gezicht trok zoals een kogelstoter wanneer die de kogel van zich af stoot.

En dan is er het namen noemen. Geen woord kan hij mooier zeggen dan “mama”.
Papa klinkt een stuk zakelijker, onder mannen. Zelf hoor ik hem het liefst “opa” zeggen.
Hoewel hij het altijd laat klinken als “héla, luister eens”, alsof hij mij zo’n beetje tot de orde moet roepen. Dan zegt hij ‘opa’ en klopt op de plaats naast hem in de zetel. Of ‘opa’ en komt hij met mijn bril af als hij met mij naar een dvd’tje op computer wil kijken. Of hij laat ‘opa’ iets strenger klinken wanneer hij met mijn pantoffels aan komt draven als ik nog op blote voeten loop. Hugopa en oma Krol kan later nog.
Ondertussen eet hij helemaal zelfstandig. Met een vork prikt hij een stukje groente, een topje aardappel en een vleesje samen. Dan gaat het met een wijde boog, meestal vanuit de linkerhand, naar de mond. Natuurlijk valt er onderweg wel wat op de grond, maar dan zegt hij streng “opa” en wijst naar de grond. Hij zal niet uit zijn stoel komen vooraleer ik alles bij elkaar heb geveegd. Enkele maanden terug poetsten we de vloer de dag voor ons “kruiperke” langskwam, nu de dag nadat ons vriendje geweest is.
De bereiding van het eten gebeurt in harmonieuze samenwerking en loopt eigenlijk ook grotendeels onder zijn supervisie. Hij staat dan op een stoeltje bij de wasbak en spoelt de groenten met een grondigheid en ernst waarmee vergeleken Jeroen Meeus een kluns lijkt. Met zwier en zonder op een druppel water meer of minder te kijken legt hij de groenten op het aanrecht waar ik ze op maat snij alvorens ze in de stoompan te doen.
Als ik zijn tempo niet kan volgen kijkt hij mij onbegrijpend aan en neemt wat groenten terug in ’t water tot mijn snijplank weer leeg is. Meer dan eens steekt hij zijn armen uit en dan moet ik hem optillen zodat hij in de potten kan kijken. Hij kent de volgorde van de handelingen en ik moet het bijvoorbeeld niet proberen van zelf de timer op en af te zetten. Of het vlees in de pan te mikken zonder dat hij het gekeurd heeft. Bij dat alles blijft hij uitzonderlijk ernstig terwijl ik juist daarom mijn lach niet kan inhouden. En van het moment dat de kookgeuren de keuken vullen stapt hij naar zijn stoel en neemt alvast zijn morsdoek terwijl hij verlekkerd verlangend “hmmm, hmmm” zegt.
Omdat het verklarend woordenboek het omschrijft als :” iets waar je heel blij mee bent”, durf ik toch zeggen: Fons is een “godsgeschenk”. Zelfs als hij ernstig is moet je er mee lachen en ben je blij.
Ik vertelde eerder van het ochtendritueel met de planten. Wel, meer dan eens stopt hij bij de voordeur om toch nog eens te checken of de tuimelaar die de pin in de vloer drijft om de deur te verankeren, nog wel werkt. Een seconde tevoren loopt hij op zijn Fonskes zingend door de gang om dan plots minutenlang stilt te zitten bij die check-up, gehurkt zoals alleen Afrikanen en kinderen dat kunnen, klikklak, klikklak en hup, hij is weer weg.

Soms lijkt hij van rol te willen wisselen. Naast zijn tafeltje en stoel is een radiator van de chauffage. In de zomer staat die niet aan en alle magneetjes die we in huis vinden hangen er tegen gekleefd. Toen ik eens een magneetschijfje van op afstand tegen de radiator gooide, nam hij die eraf en gaf het aan mij terug. Ik mocht nog ‘s gooien. Als hij niet telkens triomfantelijk “bravo” had geroepen zou hij mij aan een uitbater van een schietkraam op de kermis doen denken, zoals hij daar stond met een arm op zijn tafeltje en met een rustig monkellachje naar mij kijkend. “Hier manneke, probeer nog maar eens.”
Het is niet erg opvoedkundig als ik er mee lach, maar als hij door het dolle heen is, als we bijvoorbeeld een kussengevecht voeren, kan hij plots met een heel ernstig gezicht mij een klets vlak in mijn gezicht geven om dan onmiddellijk zijn armpjes rond mijn nek te gooien en mij te troosten, “auw, auw, Oh, kom…”, om mij opnieuw op een mep te trakteren en terug te troosten. Drie, vier keer achter elkaar. Ik denk dat hij, wanneer hij echt uitgelaten is, door het dolle heen, zijn affectie wil tonen en daar een aanleiding toe creëert. Binnenkort zijn we op donderdag met drie, maar ik denk dat we voor altijd twee beste vrienden zullen zijn.

Brieven aan Fons 3

Mijn vader zei me ooit, toen ik weer eens mijn verhaal geestdriftig naar een crescendo aan het bouwen was alsof het de toren van Babel betrof die tot de hemel moest reiken: ”jongen, overdrijf zo niet, de mensen gaan u niet meer geloven.”
Wij waren met acht, iedereen wou een stukje aandacht. Ik stak in plaats van mijn ellebogen – bij manier van spreken – mijn tong uit. Als ik het woord kreeg, gaf ik het niet meer terug. Mijn ouders moesten mij niet met twee woorden leren spreken, ze waren allang blij als ze met twee handen mijn woordenvloed konden stoppen. Ik pookte graag mijn verhalen op, van vonk tot vuurwerk. De woorden rolden uit mijn mond, zonder mij daar eerst iets van te zeggen. Niettemin hield ik mij altijd vlakbij de enige ware correcte kern. De opmerking van mijn vader zou altijd als een waakvlam in mijn gedachtenkamer blijven branden.
Moest hij me nu als grootvader bezig kunnen horen, zou hij met genoegen vaststellen dat ik eindelijk woorden te kort schiet wanneer ik over mijn kleinzoon Fons begin.
Natuurlijk is Fons mijn onderwerp nummer één, net als mijn kinderen vroeger, maar toen waren er nog honderden andere dingen die naar mijn aandacht dongen. Wanneer ik over Fons praat denk ik steeds vaker terug aan de waarschuwing van mijn vader. Alleen denk ik er nu bij, wie overdrijft er. Hij of ik?
Fons zit niet liever dan aan de computer. Dat is normaal. Het effect van een lichtbak is al lang bekend. Zelfs bij konijnen. Maar Fons wil zich niet beperken tot kijken. Hij wil sturen, uitzoeken, werken. Hoe hij het doet weet ik niet, maar hij vindt toetsencombinaties op het klavier waar ik het bestaan niet van ken. Zo opent hij Excell via het toetsenbord, dan weer een file met, toevallig, zijn foto’s in Photoshop, vervolgens legt hij een scherm over het scherm met de dagtemperaturen en andere tabellen, die ik nog nooit gezien heb. Dashboard heet het, zo leerde ik achteraf. Of lijkt de cascade van file-indeling op zijn kop te staan. Maar laat dat nog allemaal toeval zijn. Met de muis daarentegen gaat hij zo doeltreffend te werk dat ik gisteren toch maar het ontvangertje voor de draadloze muis uit het klavier heb verwijderd. Hij had het niet gezien, maar merkte wel onmiddellijk dat de muis zijn bevelen niet meer volgde. Hij keek naar mij, eerst vragend, vervolgens beschuldigend, tenslotte zo verontwaardigd dat ik mij betrapt voelde. Het kan allemaal toeval zijn, ik wil zeker niet overdrijven, maar nadat hij mij getaxeerd had en besefte dat ik hem niet ging helpen, liet hij mij links liggen. Hij zou het zelf wel oplossen. Hij begon met die muis te draaien en keren, checkte of het lichtje onderaan nog brandde om vervolgens, zoals de grote mensen dat soms doen, met die muis een paar keer op tafel te kloppen alsof er iets in los zat. Het toeval wil dat op dat moment zijn mama en papa hem kwamen ophalen. Op hun geknuffel reageert hij met een ongeduldig jaja, het is nu goed, ik was bezig, kom maar eens mee. Allemaal in gebaren en mimieken, want met zijn dertien maanden is zijn woordenschat nog te beperkt. Hij dwingt zijn vader met gebaren en een dringende tone of voice mee naar de computer. Hij wijst de muis aan en bekijkt zijn papa behoorlijk streng: wat ga jij daar aan doen, die muis werkt niet meer? Ik overdrijf niet, Fons redeneert en trekt conclusies als een grote.
Diezelfde middag zat hij met mijn GSM te spelen. Dat mag, ik blokkeer het toetsenbord, zodat er weinig kan gebeuren. Om te zien hoe hij reageert bel ik met de huistelefoon naar mijn GSM. Mijn beltoon is de ouverture van Wilhelm Tell, niet lawaaierig maar niettemin levendig. Fons schrikt er helemaal niet van en met een air alsof hij dat al duizend keer heeft gedaan geeft hij met uitgestreken gezicht de GSM aan mij. Het zal voor u zijn, denk ik.

Ik zou hem iedere donderdag met Oscars en andere prijzen willen overladen. Als hij geen wetenschapper wordt zoals zijn mama en papa, moet hij acteren of zou er minstens voortdurend een camera op hem gericht moeten zijn. Ik heb nog nooit een kind gezien dat zo met zijn gezicht kan spreken. Van ernst tot uitgelaten en elke gradatie daartussen. En voorbeeldig. Moet zijn neusje gekuist worden, een aërosol-masker aangebracht, een nek-kraag aangepast, zonder dat je hem dat moet zeggen weet Fons dat dit goed is en ondergaat het onbeweeglijk terwijl hij voor zich uit kijkt. Met de aërosol duurt dat 7 minuten. Hij zit dan lichtjes voorovergebogen, met de handjes op de knieën en zijn grote ogen rustig observerend boven het stomende masker. Het is even aandoenlijk als fascinerend. Ik vind het grote kunst. Zo ook als hij zijn tandjes poetst. Hij heeft er voorlopig nog maar twee boven en twee onder, maar die poetst hij met zoveel ernst en een piepkleine tandenborstel, alsof zijn leven er van afhangt. Ik vraag me soms af wat zijn ouders over tandenpoetsen hebben verteld. Echt zijn mond spoelen kan hij nog niet, maar hoe hij zich van op zijn stoeltje over de wasbak buigt wanneer hij de pasta en mondvocht naar buiten tuft is zo overtuigend en grappig dat je zou willen lachen, maar eigenlijk niet durft. Hoewel, Fons de laatste zal zijn die je kwalijk neemt wanneer je lacht. Hij doet het zelf de hele tijd en in alle gradaties. Het liefst zie ik hem bezig als hij probeert met twee ogen tegelijk te knipogen. Zijn mondje en neusje trekken dan samen van inspanning. Maar wanneer hij het uitschatert breekt de hemel helemaal open. Geen mens die niet blij wordt van zoveel “Ode an die Freude”. Op het gevaar af dat ik weer ga overdrijven wil ik vertellen over Fons zijn eerste echte schoenen.
Mijn vrouw was met een vriendin op stap, mijn schoonzoon wou karweien in huis, dus vroeg mijn dochter of ik als nuttige reserve met haar en Fons naar de shopping in Wijnegem wou. Zelf zal ik er nooit gaan, maar met Fons is alles anders. Voor hem was het de eerste keer en hij keek zijn ogen uit. Zo vele mensen, zoveel licht, zovele nieuwe ervaringen en zo’n drukte, hoewel hij dat laatste wellicht nog niet bewust beseft. Het was nog solden en mijn dochter liep tussen de rekken van de Hema op zoek naar koopjes. Ik zou met Fons wachten bij de kassa. Er stonden wel dertig klanten in de rij. Het zou lang wachten worden. Fons kreeg het warm en wou uit de kinderwagen. Om zijn aandacht af te leiden zette ik mij op een kinderstoeltje dat daar te koop werd aangeboden, het model dat gebruikt wordt om koeien te melken. Ik zat bijna op de grond, maar toch nam ik een tweede tabouret tussen m’n knieën en begon daarop te roffelen, terwijl ik liedjes voor Fons zong. Hij vergat dat hij uit zijn kinderwagen wou en gierde het uit van de pret. Ik ben misschien bevooroordeeld, maar Fons heeft altijd al een blij gezicht en wanneer hij echt begint te lachen is dat voor mij alleszins het mooiste gezicht ter wereld. Op zo’n moment vergeet ik de shopping en iedereen die rond ons staat en of ik wel op zo’n kinderstoeltje mag zitten. Mijn act werd er alleen nog gekker bij en Fons straalde. Hij kijkt wel naar de mensen rondom hem en wijst naar mij “ziet”, alsof hij de anderen in zijn vreugde wil laten delen. Al snel stonden de verkoopsters aan de kassa in plaats van verder te werken ook lachend naar ons te kijken. Dat gaf niet want zo goed als iedereen die in rij stond aan te schuiven lachte vertederd mee. Ik voelde me niet de enige die Fons als een kleine miracle-worker beschouwt. In een winkel waar tal van kinderen rondlopen op die manier de aandacht vangen en iedereen doen vergeten dat ze in een lange file staan is echt niet gewoon.
Daarna ging in de schoenwinkel de show gewoon verder. Wanneer de verkoopster zijn pantoffeltje uitdeed en een echte stapschoen aan zijn voet schoof, keek hij naar zijn mama en mij en knikte met zijn hoofd naar die verkoopster die voor de kinderwagen gebukt zat. Wat doet die? Vinden jullie dat oké, zal ik maar laten begaan?
Het waren hele speciale schoentjes. Met hoge schacht die steun geeft aan de hiel, maar vooral volledig van jonge gemzenpels, modieus in saffraangele kleur gezet. Hij draaide zijn voetje van links naar rechts en nog ‘ns en dan komt er een monkellachje op zijn gezicht. Ik zie hem denken in zijn vaders’ taal: “vree wijs, dat zal knallen bij mijn rode piano.”
Natuurlijk wil hij ze uitproberen. Hij staat steviger dan ooit in zijn schoenen, dat voelt hij zelf ook. Hij steekt zijn handjes uit en we lopen de winkel door alsof het de catwalk van Milaan betreft. Op het einde staat een spiegel. Fons wil zichzelf bekijken in de spiegel, draaiend met zijn nieuwe schoenen. Dan stapt hij van de spiegel weg, om dan telkens en telkens terug te kijken alsof hij zichzelf wil verrassen. Koekoek, hier ben ik terug. En hij schatert het uit. Zijn mama is aan de kassa voor de betaling en ziet niet dat ook deze verkoopsters hun job even vergeten en alleen maar aandacht hebben voor Fons.
Er staat een tafeltje met alle soorten puzzelstukken voor kindjes. Om het wachten te verzachten. Er zit een jongetje aan van een jaar of vijf. Met een brilletje. Fons gaat er bij staan. Kijkt naar het brilletje en glimlacht vriendelijk. “Kan hij nog niet spreken”, vraagt het jongetje aan mij. Ik zeg “neen, maar hij wil wel met jou samenspelen.” Samen leggen ze een rood visje in de puzzel. Elk de helft. Fons lacht bemoedigend. De jongen is blij. Ze delen stukken en wisselen. Als de jongen niet kijkt, bestudeert Fons hem met peinzende blik vanonder zijn wenkbrauwen. Hij besluit altijd vriendelijk te zullen zijn voor kindjes met een bril. De mama van het jongetje roept hem weg van de speeltafel. “Maar mama”, protesteert het ventje. Ik zit erbij naast Fons op de grond. Twee kindjes en een oude man met witte baard bij een tafeltje van 50 cm hoog. Zou de vrouw zich verkijken op mijn witte baard? Een kerstman einde januari, daar klopt iets niet. Ik geef het geen tweede gedacht. Fons staat recht in zijn eerste schoenen. Ik ben blij dat ik er bij was.

Brieven aan Fons 2

Mijn vrouw vroeg me laatst, toen ik weer vol vuur over Fonske aan het vertellen was, wat ik zal doen wanneer we twee, drie of meer kleinkinderen hebben? Dat ik dan met hetzelfde enthousiasme de lof van al mijn kleinkinderen zal zingen, antwoordde ik. Omdat ik dat zo aanvoel. Ons tweede en derde kind zijn toch ook met evenveel liefde begroet geweest als ons eerste? Daar was en is geen speld tussen te krijgen. Zij zijn nog altijd evenveel mijn kleine wonderen en dat verandert niet naarmate ze ouder worden en gehaast met hun tijd mee moeten. Kinderen krijgen is het mooiste dat er is. Alleen kleinkinderen kunnen daar aan tippen. Daar raak je niet over uitgepraat. En dan nog meestal in de vergrotende trap. Omdat het besef als grootouder groter is. Omdat je niet meer aangevuurd wordt door “les must de Cartier”. Omdat je nu de tijd de tijd kan laten zijn en je vroegere mantra “first things first” het laatste van je zorgen is geworden.
Een kleinkind voegt een dimensie toe aan het leven van een ouder. Zeker wanneer je het van dichtbij kunt zien opgroeien. En het is geen kwestie van perceptie, het is nu dat het tot je doordringt dat elke beweging, elke blik buitengewoon is. Kom kijken, kom kijken, roep ik wel honderd keer naar mijn vrouw. En nog meer keer moet ik lachen om wat hij doet, hoe hij reageert. Donderdag is Fonsdag, een feestdag.
Gisteren bijvoorbeeld woei er een flink briesje buiten en ik stond met Fons op de arm aan het raam. Minutenlang keek hij naar de blaadjes van de rozelaar en de olijfboom hoe die in de wind trilden, tot hij de musjes in ’t oog kreeg die in de voortuin soms met vijf, zes tegelijk druk doende waren. Ze springen van tak naar tak, vliegen naar de struik van de buren, keren terug, duiken naar het mulle zand onder de struik en draaien een kratertje alsof ze een stofbad willen nemen. Fons zijn grote ogen vlogen mee heen en weer, nu en dan onderlijnd door een “oh”. Ik kijk kort mee naar de vogels om vooral van dichtbij zijn gezichtje te kunnen volgen. Mag ik het zeggen? Er is mooi, er is mooier en er is het gezichtje van Fons. Niet te verbeteren in verhouding en vorm.
De passage bij het raam maakt deel uit van het ochtendritueel van onze donderdag samen. Van het raam gaat het naar de oude spiegel tussen beide ramen, daar zal hij zichzelf op zijn spiegelbeeld een high-five toekletsen en dan kijkt hij al uit naar het bebaard mannetje met helm. Fons moet het beeldhouwwerkje even in handen nemen en aan de baard voelen. Dan kijkt hij naar mij, zoekt hij naar gelijkenissen of hoopt hij deze week de oude filmprojector van naderbij te mogen onderzoeken? Het is een Alef 9,5 mm projector, met de vertanding nog tussen de beeldjes in het midden van de film. Een uniek exemplaar dat ik zomaar voor mijn verjaardag kreeg van mijn leraar van het zesde jaar lager. Mijn verjaardag was een feest voor heel de klas omdat de leraar er een snipperdag van maakte. Nu klinkt dat raar, maar hij vond mij blijkbaar zo speciaal dat hij aan mijn moeder vroeg of hij mij mocht adopteren, ook al had hij zelf vier kinderen. Het zou Fons ook kunnen overkomen.
Maar terug naar “Fonske groet ’s morgens de dingen”. Met een klets op de helm van het beeldhouwerkje geeft hij te kennen dat we verder kunnen gaan. Dat wil zeggen, op naar een check van het licht in de laaghangende lampenkap. Het is een spaarlamp die langzaam lichter wordt. Brandt ze nog niet dan wijst hij de schakelaar aan en moet hij die even aanklikken en kijken naar het resultaat. Volgende stop is bij de porseleinen pop. Fons is geen jongetje dat met poppen zal spelen, maar het koude porselein intrigeert hem, ook dat oude kleedje met kant moet hij altijd even tussen de vingers laten gaan. Alle stofjes moet hij trouwens voelen, net als zijn moeder toen zij klein was. Hij wil ook alle materialen aan zijn scratch-test onderwerpen. Vooral de nieuwe kunststoffen wil hij analyseren. Met het hoofdje een beetje scheef om al zijn jonge verstand naar een kant te schuiven, neemt hij de nieuwe materie in zich op, zijn tactiele waarnemingen in diepe concentratie herschikkend.
Het hoofd van de pop scharniert, maar als die hem lijkt toe te knikken gaat zijn hoofdje telkens evenveel achteruit. Fonske is een kind van de zustersteden Antwerpen en Gent, maar zijn terugdeinzen interpreteer ik voluit als een Antwerps “nie mè maai, hé”.
Bij de pop ligt een grote oude waaier. Als ik hem laat openvallen en terug dichtklap, steekt hij zijn handje uit en houdt het terug in. Hij vindt het maar iets vreemd, zeker als ik in zijn richting waai, dan knipperen zijn oogjes dicht en trekt hij zijn neusje op terwijl zijn wimpers meetrillen. Het is niet zijn favoriet, dat is duidelijk, maar hij kan er niet aan voorbij.
Als ochtendgroet aan de vorige generaties wil hij stilstaan bij de portretten in huis. We hebben een fotografisch precies getekend portret van mezelf en mijn vrouw, niettemin lijkt hij mij meer te vereenzelvigen met de clownskop die ik ooit schilderde. Het portret van mijn vader wil hij ook altijd even aanraken, maar het meeste ontzag heeft hij voor het meer dan honderd jaar oude portret van mijn grootmoeder.
De volgende halte is dan een stuk schors waarin een hoofd gesneden is.  Iedere week wil hij een beetje anders leggen.  Op weg daarnaar passeren we de computer en zwaait hij met zijn armpjes en kijkt mij bevragend aan als die nog niet open staat. Hij weet dat er telkens een ander, geactualiseerd portret van hemzelf op het bureaublad staat en dat er meer dan honderd foto’s van hem in zitten en enkele tientallen filmpjes. Hij ziet zichzelf graag bezig, hoewel specialisten beweren dat kindjes op die leeftijd, we spreken van 9 à 10 maanden, zichzelf nog niet kunnen herkennen. Ze denken dat het een ander kind is. Ik weet het niet.
Hij is 8 maanden wanneer hij als djembé-muzikant op een stoeltje roffelt. Ritmisch met beide handen kloppen is al lang zijn ding. Ik film hem daarbij en film hem daarna als hij naar dat filmpje zit te kijken op de schoot van mijn vrouw. De eerste keer dat hij dat filmpje zag sloeg hij zowaar door naar de overtreffende trap van enthousiast en trommelde met nog meer geestdrift op de bureauruimte voor het scherm. Als hij dan daarna het filmpje ziet waarop hij tweemaal te zien is, op het scherm én daarvoor kan het zijn dat hij denkt dat hij naar anderen zit te kijken.
Maar hij krijgt er nooit genoeg van. Meer dan eens op donderdag trekt hij me mee naar de computer en wil hij zichzelf in actie zien. Fons die op zijn eetstoel trommelt en zijn longen test in hele zinnen van wisselende intonaties daidaidai; Fons in de box, die op zijn manier meezingt met de radio terwijl zijn gatteke ritmisch mee swingt. Of terwijl hij op mijn arm zit bij de radio, zodat hij het geluid kan regelen. Als ik dan dans en zing strekt hij zijn armpjes als een adelaar breed uit, fladdert met zijn armen op het ritme en zingt mee of lacht mij gelukzalig toe: “wij amuseren ons nogal eens, hé”.
Een ander filmpje toont Fons die achter de kat aan kruipt en haar, zoals ik in een vorig verhaaltje voorspelde, bij de staart neemt. Ik voeg hier onmiddellijk aan toe dat dit slechts één keer is gebeurd.
Onze poes is al meer dan honderd jaar oud, in mensenjaren gerekend, zij laat rustig betijen. Hoewel ze de eerste keer dat Fons rondkroop zelf nog verschrikt wegkroop, maar nu kennen ze elkaar en respecteren ze elkaars terrein. Het ziet er bovendien naar uit dat “poes” zijn eerste geconnoteerd woordje zal zijn.
Gisteren heeft hij een tweede woordje tot vier keer toe herhaald. Hij zei me correct na en ik denk dat hij er ook de juiste betekenis aan koppelde. Hij wou tegen een grote gevulde vaas duwen. Hij weet dat hij hier alles mag vastpakken en onderzoeken en misschien daardoor lijkt hij uit zichzelf te beseffen dat sommige dingen geen speelgoed zijn. Ik moet dan ook zo goed als nooit ‘neen’ zeggen, zoals ik nu deed met die grote vaas vol water en bloemen. Met mijn wijsvinger zwaai ik dan van links naar rechts voor het voorwerp. In eerste instantie keek hij weg alsof hij er niks mee te maken heeft. Zich vasthoudend aan de salontafel stapte hij een stukje weg om dan op dezelfde toon als ik: “neen, neen, neen” te zeggen. Had ik dat maar kunnen filmen. Nu was ik alleen met hem en wist ik even niet waar ik het had. Als ik streepjes zou zetten telkens hij mij op donderdag verbaast of aan ’t lachen brengt, het zouden er veel zijn.
Zijn strafste klanknabootsing tot nog toe is die van de poes. Omdat ze zo oud is miauwt ze niet meer, maar laat ze te pas en te onpas een diep klagend gejammer horen alsof ze de coyote van la Esterella is. Vorige week ging Fons naast haar zitten en deed haar na “grauw, grauw, grauw”. Waarschijnlijk heeft hij nog geen ‘klassiek’ miauwen gehoord, maar toch beseft hij dat dit een ongewoon geluid is. Hij weet dat niet alleen te imiteren, maar gaat daarbij zo naast de poes zitten alsof hij haar leed volkomen begrijpt en haar met zijn mimiek wil zeggen “het is toch niet zo erg, poes”.
Ik sta er telkens weer van te kijken hoe genuanceerd een kind zich non-verbaal enkel met zijn mimiek kan uitdrukken. Je ziet hem nadenken als hij op onderzoek is. Ik vermoed dat één wenkbrauw op, “tiens” betekent. Bij ernst is zijn mond een streepje. Bij inspanning steekt het puntje van zijn tong net uit en trekt zijn neusje in plooitjes. Nieuw is hoe hij zijn ogen ten hemel slaat, met de betekenis “hemel, ze begrijpen het niet”. Ik vind het allemaal fantastisch, maar het mooiste is wanneer hij door het dolle heen is. Als hij bijvoorbeeld door de kamer kruipt, achterom kijkt en één hand opsteekt om te zeggen: ‘ waar blijf je’. Hij begint al te stralen als ik, eveneens op handen en knieën, achter hem aankom. Als ik doe alsof ik niet verder kan en plat op de grond blijf liggen terwijl ik, zoals hij altijd doet, met platte handen op de grond trommel, kirt hij het uit van pret en komt zo snel als hij kruipen kan naar mij toe en gaat hij ook languitgestrekt op de grond liggen of komt van zottigheid in mijn neus bijten.
Hij kan zo onbevangen en onbezorgd blij zijn. En ik mag daarbij de speelkameraad zijn waar hij zich tegenaan gooit als hij moe wordt, de reus, toch van uit zijn perspectief, naar wie hij zijn armen uitstrekt als hij opgepakt wil worden, de extra radio, wanneer we bij de muziek staan te swingen en ik een trompetsolo op mij hand meespeel. En dan heb je weer die switch van mimieken. Hij giert het uit als ik met mijn hand in trechtervorm tegen mijn mond trompet speel, maar dan zie je hem plots ernstig denken : “wacht ’s even, dat kan toch niet dat die daar een trompet in zijn hand heeft…” waarop hij mijn hand opentrekt. Check and double check.
Hoewel hij weet dat het donderdag altijd een beetje circus is. Zeker als ik hem eten geef. Verstrooi de mensen terwijl ze eten en hun mond valt vanzelf open en een volgend schepje kan binnen gelepeld worden. Zingen en geanimeerd vertellen helpt altijd, maar soms moet je als een eens bord op je hoofd zetten en als dat niet straf genoeg meer is, zet je eerst een beker op je hoofd en daarop een bord en daar bovenop nog een beertje. Of je neemt datzelfde bord voor je gezicht en komt er langzaam vanachter piepen. Doet het altijd. Met een vaatdoek breng je nog meer swing in de show. En ondertussen maar fruitpap geven. Een bord rondtollend tot net niet tegen het plafond opgooien en met je andere hand opvangen. Ik leef me uit en Fons is een dankbaar publiek, zolang de geluiden hem niet aan ’t schrikken brengen. Zo sloeg ik eens met een lege Pet-fles op mijn hoofd. Hij schrok van het lawaai – en misschien ook wel van de onzin, wie slaat er nu met een fles op zijn hoofd – en begon zowaar te wenen. Ook moet mijn stem altijd herkenbaar blijven. Mijn kinderen vonden het vroeger geweldig als ik de stemmetjes van Sesamstraat nadeed, maar Fons was in paniek toen ik de stemmetjes van de Gamma-reclame nadeed, toen die op de radio waren. Wat moet dat worden als hij later zijn moeder hoort toneelspelen of zingen?
Als hij moet gaan slapen zal ik voorlopig nog geen Bert en Ernie-verhaaltjes vertellen. Rust is dan het codewoord. Vroeger bleef hij soms tot hij insliep je hand vasthouden, of kraste hij met zijn nageltje over de armband van mijn horloge. Dan had hij zijn ogen toe, maar dat vingertje bleef in beweging. Zo mag je als Fonske-fluisteraar ook nooit stilvallen. Vertel iets, bijna onhoorbaar stil en behoorlijk monotoon en hij zeilt weg naar dromenland.
Fonsdagen zijn echte feestdagen voor ons en ik denk dat Fons het op zijn minst ook een topdag vindt. Hij merkt dat hij van de eerste tot de laatste minuut mijn volle aandacht heeft en ik hem alle tijd en ruimte geef. Ik denk dat hij daar wel bij vaart. Speelgoed is leuk, maar alledaagse dingen zijn soms nog leuker en vooral interessanter.
Op donderdag vertrekt hij op exploratietocht, de crèche is dan ver weg, hier is hij de captain of the ship, die richting en timing kiest. Radioknoppen, afstandsbedieningen, alles mag hij uitproberen. Als hij de radio te luid zet, draait hij zelf de knop naar de andere kant. Het lijkt eenvoudig als ik dat zo zeg, maar een kind van nog geen jaar oud dat vaststelt ‘dit is te luid’, daarover nadenkt en herinnert hoe je dat geluid dimt en vervolgens correct daarnaar handelt, is wonderlijk.
We hebben een secretaire-meubel staan. De top om de onderste schuif open te trekken zit los. Iedere week moet die top er af en die rolt hij dan de kamer rond. Hij weet welke toets hij moet aantikken om zijn foto’s, in diashow op het scherm naar het volgende beeld te brengen. Dat vingertje gaat dan zonder aarzelen naar de juiste toets. Dat is goed voor zijn motoriek, denk ik dan. Net zoals hij bij het winkeltje van legoblokjes het knopje van het belletje met zo’n precisie weet in te drukken.
Hij creëert zijn eigen rituelen. Zo moet hij ook altijd op een bepaald moment van de dag de staanlamp aan en uit trekken, daar is zo’n leuk afhangend kettinkje voor… Ook de afstandsbediening van de televisie moet hij even manipuleren. Het kan geen kwaad want de tv staat in een kast. Maar hij weet op welk knopje hij een rood of een groen lichtje kan laten branden op de de afstandsbediening. Dat doet hij dan een paar keer alsof hij zichzelf wil testen “kan ik het nog?” en dan legt hij de afstandsbediening terug op zijn plaats. Zeg gerust dat ik een simpele duif ben die alles speciaal vind, maar de donderdagen vliegen voorbij, just watching him.
In een boek over de werking van ons geheugen dat ik voor mezelf las omdat ik vind dat ik vandaag vergeten ben wat ik gisteren gegeten heb, stond dat wij ons niets herinneren van voor de leeftijd van drie. Ik schrok ervan, ik dacht dat een falend geheugen alleen iets voor ouderen was.
Daarom schrijf ik dit nu ook voor jou, Fons, voor later. En voor mezelf, voor nu. Volgende maand stap jij wellicht ‘los’ naar jouw eerste verjaardag. Nu probeer je aan het handje je passen uit. Grappig groot alsof je bij elke stap een beek over moet.
De tijd gaat snel en jij evolueert nog sneller. Zonder foto’s zouden we niet meer weten hoe je er drie maanden geleden uitzag. We zien het beeld van nu, met de nuances die we er gaandeweg aan toevoegen. Het verhaal krijgt zoveel zijwegen, aanvullingen en perspectieven. Het leven dat nog moet beginnen is nu al zo veelzijdig ‘gelaagd’. Misschien is het eerste jaar het belangrijkste jaar. Het komt in ieder geval nooit meer terug. Vooral die onbevangenheid zal verdwijnen. Het pure zijn zonder externe druk. Ik zou met John Lennon tegen de wereld willen schreeuwen : “all we are saying is give Fons a chance…”
De melktandjes zitten klaar onder het tandvlees dat al één fijn wit lijntje vrijgeeft. Tandeloos lachen en toch schitteren, het is alleen kindjes gegeven. En dat hoort zo. We zouden het zelfs verschrikkelijk vinden mochten ze met tanden geboren worden. De bevallende vrouw nog het meest.
Fons ‘kon’ als geen ander tandeloos lachen. Met zijn fonkelende pretoogjes. Voortaan zal hij mét tandjes iedereen in zijn omgeving doen wegsmelten met zijn hartverwarmende uitstraling. Het is alsof hij van een andere planeet komt. Van de sterrengroep “blijgezind” bijvoorbeeld. Zijn mama was ook zo’n zonnetje, maar vergeleken met haar is Fons het hele zonnestelsel. En na de tandjes, zal hij beginnen lopen en dan praten, praten, praten… Van zijn moeder krijgt hij zeker een tsunami van taal. Van mij krijgt hij altijd het laatste woord. (In den beginne…).